JOEP VOSSEBELD OPENINGSTOESPRAAK TENTOONSTELLING FRANZ PFANNERHUIS ARCEN 2022
Joep Vossebeld Curator Odapark Venray Docent Toneelschool Maastricht + Schriiver
Joep heeft met onderstaande tekst de opening verricht van mijn tentoonstelling in het Franz Pfannerhuis in Arcen "Ontmoetingen en Emoties" van 24/4 t/m 29/5 2022
Frisse Blik
Ter gelegenheid van de tentoonstelling Ontmoetingen en Emoties van Kees Habraken
Franz Pfannerhuis Arcen, 24 april 2022
Het is moeilijk om datgene wat je vaak ziet met frisse ogen te bekijken. Je eigen woonomgeving, de route naar je werk, de mensen die je al lang kent. Het is niet voor niks dat velen van ons een wereldwijde pandemie nodig hadden, om al wandelend opnieuw hun eigen straat, dorp of buurt te leren kennen en waarderen. Er was aandacht voor het alledaagse, omdat er even niets anders meer was om aandacht voor te hebben.
Misschien is het nog wel moeilijker om met een frisse blik te kijken naar dat wat je niet kent: Een ver land, met een onbekende cultuur, gewoontes en bevolking.
Natuurlijk, in confrontatie met het onbekende, zeker op reis, vinden we ons zelf meer dan nieuwsgierig: onze zintuigen staan wagenwijd open, we snuiven alle geuren en kleuren op, en voelen ons sowieso meer dan de gemiddelde toerist.
Wegaan van de gebaande paden af, en zijn de ontdekkers van een landstreek, authentiek restaurant of lokaal gerecht.
Maar misschien is het juist dan, terwijl wij denken alles met nieuwe ogen te bekijken, dat we vooral heel hard tussen onze eigen oogkleppen blijven staren.
Wij blijven zelf immers de ontdekker, de nieuwsgierige, degenen die komt om verhalen te vergaren. Alles wat we zien is voor ons één groot onbekend raadsel. Terwijl, de enige onbekende, op dat moment, in die straat, met dat gerecht voor z’n neus, in dat verre land, de enige onbekende. Dat zijn we zelf. Want al die andere en al het andere, die waren daar altijd al…
Misschien is het nog wel moeilijker om een frisse blik te blijven houden als de twee zich vermengen. Als je jouw dagelijkse omgeving opeens blijkt te delen met het onbekende. Bijvoorbeeld als een onbekende familie opeens opduikt in je straat. Met een onbekende geschiedenis, de klanken van een onbekende taal, met onbekende gerechten voor zich op tafel, die ze ook blijken op te eten op onbekende tijdstippen, in een onbekende volgorde. Oké, nu er zich een onbekend element in je dagelijkse omgeving bevind lijkt het op het eerste gezicht zelfs makkelijker om met een frisse blik te kijken: vroeger zagen we hier nooit mensen die…, vroeger hoorde we hier nooit…. vroeger rook je nooit iets als…. vroeger.. vroeger… Het is moeilijk om de dingen te zien zoals ze zijn, we zien de dingen vooral zoals wij zijn.
Lopend door deze tentoonstelling, kijkend naar de vele portretten die Kees Habraken in de afgelopen jaren schilderde, zijn er een hoop frisse ogen die je aanstaren, nakijken, toelachen en aanmoedigen.
Wie zijn die mensen? Waar komen ze vandaan? Wat is hun verhaal?
Zeker, ik weet dat Kees vele reizen maakte, in Afrika en in Papoea. En dat die reizen de inspiratie vormden voor deze portretten. Maar laten we dat even vergeten. Net zoals Kees tijdens het schilderen vermoedelijk ook even vergat dat hij op reis was geweest, hij was immers al terug thuis toen hij deze portretten schilderden. Want maakt het eigenlijk wat uit waar deze mensen nu zijn? Ik loop rond en herken blikken: Is dat mijn vroegere overbuurman? En daar, zijn dat de feestelijk witte gewaden en de vrolijke lach van de Eritrese kerkgangers die iedere zaterdagochtend bij ons door de straat lopen? Op weg naar het kerkgebouw dat zij nieuw leven in blazen. Ik zie mensen, in gedachten verzonken, vol emoties, vol leven.
Nogmaals, als we even vergeten hoe deze schilderijen zijn ontstaan: maakt het dan uit waar deze mensen zijn? Het zijn gezichten die we iedere dag kunnen tegenkomen, ver weg en dichtbij, met emoties die we allemaal herkennen.
Waarschijnlijk ging het zo: ergens was er een ontmoeting tussen twee vreemden: De ene heette Kees en kwam uit Breda, de ander was eigenlijk gewoon thuis, ergens in Afrika, maar voelde zich misschien een beetje een vreemde omdat er plots een onbekende Hollander tegenover hem zat. Een ontmoeting. Daarna gaan beiden weer verder.
Pas veel later, in zijn eigen dagelijkse omgeving, neemt Kees de penseel ter hand. In gedachten bladert hij door de herinneringen in zijn hoofd. “Wat heb ik eigenlijk meegemaakt, wie heb ik nou eigenlijk ontmoet?” Het lijkt alsof Kees via zijn penseel opnieuw kennis wil maken met de mensen die hij ontmoette en ze dit keer nog beter wil leren kennen. Want schilderen, dat betekend de tijd nemen, dat betekent liefde hebben voor je onderwerp, dat betekend kritisch zijn op je zelf.
Een portret schilderen betekend ook de kritische blik van die ander altijd met je mee dragen. Wat zal hij of zij er van vinden? Herkennen ze zich er zelf in? Zelfs als Kees zeker wist dat de geportretteerde het werk nooit te zien zal krijgen, weet ik zeker dat hij past stopt met schilderen als hij denkt dat degene op het schilderij ook tevreden is met zichzelf. Pas dan is het af.
Kees kijkt naar het schilderij en vanaf het doek kijkt het geschilderde hoofd terug naar Kees. Hier kijkt het portret van een persoon die volledig in zijn element is en zich thuisvoelt op dit schilderij. En dan gebeurd het, zo stel ik me voor: Voor even is de geschilderde persoon meer thuis dan Kees. Voor even is Kees Habraken een vreemdeling in zijn eigen atelier. Wie ben je? vraagt het schilderij. Waar kom je vandaan, wat is jouw verhaal?
Deze tentoonstelling vol schilderijen met mensen die zich thuis voelen, maakt ons voor even tot vreemdelingen in onze eigen omgeving. Het beste recept om daarna met een frisse blik weer de wereld in te kunnen stappen.
JOEP VOSSEBELD
Rene Abrahams van Stichting de Pictura over het werk van Kees Habraken
2021
RENE ABRAHAMS van Galerie Stichting DE PICTURA Ginnkenweg 6 Breda
over KEES HABRAKEN en zijn werk
ONTMOETEN is iets dat ook in de werken van Kees Habraken - een belangrijke rol speelt.
Kees is in the inner circle een alsmaar rijzende ster aan het firmament.
En dat is hem niet komen aanwaaien
Habraken heeft voordat hij zich volledig ging toeleggen op schilderen langere tijd het vak van psychotherapeut uitgeoefend,
Die opleiding en het uitoefenen van dat vak heeft de manier waarop hij de wereld om zich heen waarneemt sterk beïnvloed.
In plaats van voortgaan op een reeds uitgestippeld pad had Habraken de durf te kiezen voor een totaal andere carrière, zulks ingegeven door de liefde voor de schoonheid van de mens en het schildersvak.
De onderwerpen die hij koos waren dan ook geen stillevens of landschappen maar mensen.
Habraken is portretschilder maar maakt ook veel "vrij werk".
Zoals hij ooit mensen gedurende zijn werk als therapeut intens moest aanschouwen om te komen tot een dieper liggend begrip, kijkt hij tegenwoordig als schilder naar zijn modellen.
Kees maakt in opdracht portretten maar wanneer hij zelf modellen kiest zijn dat geen Bredanaars die netjes model komen zitten in zijn atelier te Breda, het zijn mensen die hij zelf gaat zoeken ... "all over the world."
Hij gaat daartoe naar vreemde verre landen en komt daarbij op plaatsen waar de toeristen niet durven te komen zoals Papoea Nieuw Guinea, het zijn soms bezoekjes aan streken waar nog kannibalisme heerst.
Hij trok door donker Afrika en toont ons met zijn laatste werken inwoners van een volstrekt onbekende landen Benin, Togo en Burkina Fasso Benin is het enige land ter wereld waar voodoo godsdienst een officiële en erkende religie is.
Kees Habraken is geen doorsnee toerist.
hij heeft altijd uitgebreid contact,met de persoon, voordat hij besluit die te gaan schilderen, want hij wil eerst onder allerlei omstandigheden naar zijn model kijken.
Vaak verstaan schilder en model elkaar niet eens, ze spreken immers elkaars taal niet.
Maar spreken is eigenlijk ook niet nodig voor Kees hij wil kijken, heel goed kijken en na langdurig kijken gaat hij aan de slag met olieverf op doek.
Dat brengt ons levensechte en indringende portretten.
Wanneer men bijvoorbeeld zijn schilderingen ziet van de voodoo aanbidders dan lijkt men het zweet, dat gepaard ging met de trance en aanbidding van die vreemde krachten, te kunnen ruiken.
Habraken heeft een fijne toets is daartoe streng voor zichzelf, een uiterst nauwkeurig man die weet wat hij moet doen om zijn doel te bereiken.. keihard werken en paden bewandelen waar anderen zich niet op durven te begeven.
Toch treft men in zijn werk momenten waarop hij de teugels iets laat vieren, dat door bijvoorbeeld achtergronden op een vrije en organische manier af te beelden en karakteristieke koppen los weg te zetten zonder enige verdere uitwerking.
En juist die combinatie van ernst en precisie tegenover schijnbaar gemak en losheid veroorzaken een .....bijna voodoo achtige aantrekking zodat men het beeld niet blijkt te kunnen loslaten.
Het gekke is eigenlijk dat als men Kees Habraken ziet, dan vermoedt men niets, hij is uiterst geciviliseerd, klein van stuk, praat met zachte stem.
Bij bezoek aan zijn huis in Breda blijkt alles perfect geordend, zijn tuin is wonderschoon, wild, maar toch gestileerd.
Het huis is brandschoon, in zijn atelier staat alles keurig op de plaats waar het hoort te staan.
Wanneer men dat allemaal ziet en zijn werk aanschouwt dan komt het besef dat deze kunstenaar tot aan de rand van de afgrond durft te gaan, dat hij dit allemaal kan, omdat hij zichzelf lijkt te doorgronden.
Habraken is losgekomen van sociaal constructionisme en heeft een sterke hang naar transcendentaal idealisme. Vandaar ook dat hij uitdrukkelijk geen waardeoordeel met betrekking tot leefwijze van anderen geeft. Medelijden hebben met mede wereldbewoners die zo volstrekt anders leven dan wij in het "beschaafde" westen wordt door Kees resoluut verworpen.
Habraken aanvaardt en is daardoor in staat te ONTMOETEN en heel goed te kijken.
Na gonzo verslaggeving van een Günter Grass,Method Acting van Lee Strasberg lijkt de bescheiden - iet of wat teruggetrokken -stadsgenoot Kees Habraken in staat te kunnen ONTMOETEN en een beleving te ondergaan ten gevolge waarvan hij een werkelijkheid ,de werkelijkheid (?) , kan vangen.
Door het bekijken van zijn werk laat hij ons kijken met zijn ogen in een voor ons andere wereld.
OPENINGS TOESPAAK door Hans Sondaal Voormalig Nederlands.Ambassadeur
SOLO expositie in het Waalres Museum 2019
Ik voel mij verwant met Kees Habraken en denk te begrijpen, waar hij, om het populair te zeggen, ‘vandaan’ komt.
Ik heb namelijk in dienst van het ministerie van Buitenlandse Zaken over de hele wereld gereisd en herken mij in het gezegde van de Duitse dichter Mathias Claudius, dat veel wordt geciteerd bij de presentatie van de werken van Kees Habraken: ’Wie verre reizen maakt kan veel verhalen.’
Ik deel zijn fascinatie voor de ontmoeting met mensen en voor de beleving van de cultuur van die mensen. Ik kan daarover ook veel verhalen vertellen. En als ik dat doe, komen met de verhalen ook de emoties, beleef ik de ontmoeting opnieuw. Maar ik gebruik woorden, ik communiceer verbaal, Kees Habraken gebruikt olieverf, communiceert non-verbaal.
Ik vind de schilderijen die getuigen van zijn talloze ontmoetingen, sterk en intens. Zij zijn bezield en drukken zichtbaar én voelbaar de gevoelens uit die een ontmoeting heeft opgeroepen. Ik ben bijvoorbeeld bijzonder getroffen door de vier schilderijen van een jonge vrouw uit Burkina Faso: van één persoon heeft Kees Habraken vier totaal verschillende gemoedstoestanden in beeld gebracht.
Bij het zien van de schilderijen besef ik hoe beperkt woorden zijn in het uitdrukken van ervaringen en gevoelens. Elk woord is een keuze die andere woorden uitsluit.
Maar het gebruik van een kleur sluit het gebruik van andere kleuren niet uit. En daarmee wordt het beeld rijker, veelzeggender en gelaagder.
En, paradoxaal als dat mag klinken in het licht van mijn eerdere woorden, realiseer ik mij bij het zien van de schilderijen ook dat kleur er eigenlijk niet toe doet. Ik heb het dan niet over de kleuren van het palet, maar over die van de afgebeelde personen. Het maakt niet uit welke kleur zij hebben. Overal ter wereld vertellen de gezichten van mensen, de houding van hun lichaam een verhaal en zijn zij de uitdrukking van universele emoties als vreugde, angst, blijheid en verslagenheid. En zo verbinden de schilderijen ons met anderen elders in de wereld.
Ik vind dat een inspirerende ervaring in een tijd waarin de roep om een etnisch-cultureel homogene samenleving aan terrein wint en uitsluiting van anderen gemeengoed dreigt te worden. In die zin is Kees Habraken een kunstenaar die ons uitdaagt om met een ruimere, inclusievere blik naar onze omgeving te kijken.
In zijn werken verraadt hij ook de kenmerken van zijn oude vak, de psychotherapie.
Hij overtuigt ons om niet alleen met een opener blik, maar ook anders naar de wereld om ons heen te kijken en zo inzicht te krijgen in onze eigen opvattingen over die wereld. Vrij naar Rosa Luxemburg zou ik willen zeggen dat wie zijn eigen opvattingen niet toetst, niet weet hoe vast hij zit.
In de psychotherapie moet de patiënt meestal ook hard meewerken aan zijn herstel. Dat moet degene die naar schilderijen kijkt, ook, die van Kees Habraken niet uitgezonderd, maar hij reikt ons daarbij wel de hand met een welsprekende weergave van de lichaamstaal.
ik ben geraakt door de schilderijen die deze tentoonstelling laat zien. Ik hoop dan ook dat Kees Habraken ons nog lang met zijn werk blijft verrassen.